AKTUALNOŚCI

Nazwy geograficzne

Nazwy geograficzne są to nazwy własne obiektów geograficznych znajdujących się na Ziemi. Większość obiektów geograficznych, zarówno naturalnych (np. kontynenty, góry, rzeki, pustynie), jak i stworzonych przez człowieka (państwa, jednostki administracyjne, miejscowości itp.) ma swoje własne, przypisane im nazwy. Czasami owych nazw dla tego samego obiektu jest więcej niż jedna, czasami w różnych językach występują różne ich formy i brzmienia. Obok współrzędnych geograficznych, powinny one pozwolić na szybką i łatwą identyfikację krajów, regionów, miejscowości, obiektów fizjograficznych. Wynika z tego konieczność standaryzacji nazw geograficznych, a więc ustalania i zatwierdzania nazw uznanych dla danych obiektów za najwłaściwsze. Jest to szczególnie ważne w dobie wielkiego rozwoju informatyki i różnych form masowej komunikacji.

Nazwy geograficzne można podzielić na oficjalne i nieoficjalne. Nazwy oficjalne są zatwierdzane przez organ nazewniczy i stosowane na obszarze jego kompetencji. Są to tzw. endonimy standaryzowane, np. Warszawa, London, België i Belgique, Italia, New Zealand. Drugą grupę stanowią inne formy nazw. Mogą to być nazwy powszechnie używane, zwyczajowe lub potoczne, ale różniące się od tych, które przyjęto za oficjalne (np. Kudowa zamiast oficjalnej Kudowa-Zdrój, nazwy w językach występujących na danym obszarze, ale nie mających na nim statusu języka oficjalnego, czyli nazwy lokalne, autochtoniczne, mniejszościowe (np. kaszubskie Kaszëbë).

Są także nazwy wyrażone w języku nie występującym na danym terenie, np. polska nazwa Paryż dla francuskiej Paris czy francuska Varsovie i angielska Warsaw dla polskiej Warszawy. Są to tzw. egzonimy, które są definiowane jako nazwy używane w określonym języku dla obiektów geograficznych znajdujących się poza obszarem, gdzie ten język ma status oficjalny i różniące się od nazw oficjalnych w języku lub językach na obszarze gdzie znajdują się dane obiekty. Świadczą one często o historycznych powiązaniach ich użytkowników z odległymi nawet krajami. Dotyczy to również języka polskiego, obfitującego w nazwy geograficzne odnoszące się do obiektów leżących poza granicami naszego kraju. Kształtowane niekiedy od kilkuset lat, są częścią dziedzictwa kulturowego i powinny być zachowywane, jeśli są utrwalone i powszechnie używane. Jednocześnie, zgodnie z zaleceniem ONZ, niewłaściwe jest utrzymywanie tych egzonimów, które wyszły z użycia, nie są szeroko znane lub były wprowadzone pochopnie i okazały się sztuczne. W przypadkach wątpliwych powinno się stosować nazwy oryginalne.

W 1954 roku ówczesna Komisja Ustalania Nazw Geograficznych podjęła szeroko zakrojone prace mające na celu ujednolicenie stosowania w Polsce nazw geograficznych świata oraz przygotowanie wykazu nazw uznanych za poprawne i zalecanych do stosowania – zarówno nazw polszczonych (egzonimów), jak i nazw oryginalnych (endonimów).

W ciągu lat, które upłynęły od tego czasu zmieniały się zasady, którymi obecna Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych kieruje się przy ustalaniu zalecanego nazewnictwa. Chodzi przede wszystkim o poprawność stosowania egzonimów. Początkowo zalecano ich szerokie używanie, a nawet spolszczanie tych nazw, które w Polsce znane nie były. Później okazywano znacznie większą w tym względzie ostrożność. Problem jest jednak bardzo złożony, budzi kontrowersje i zrozumiałe spory. Komisja stara się nie usuwać tych nazw, które w polskim języku są utrwalone i które stanowią część naszego dziedzictwa kulturowego. Jednocześnie niektóre z takich nazw jako w praktyce niestosowane są jednak przez Komisję niezalecane. Chodzi więc z jednej strony o to, aby chronić te polskie nazwy, które na ochronę zasługują – a z drugiej strony pozbywać się tych, które wprowadzono pochopnie lub które wyszły z użycia. Jednocześnie niektóre dawniej używane nazwy zastępowane są nowszymi. Opinie, a zatem i podejmowane w tych sprawach decyzje, mogą być, i istotnie były, bardzo dyskusyjne.

Rozwiązania przyjęte przez Komisję, w skład której wchodzi liczne grono specjalistów: geografów, historyków, językoznawców, kartografów, wynikają często z gorących dyskusji i nie są pozbawione subiektywizmu. Kryteria ustalania nazw nie mogą być bowiem jednoznaczne – tym bardziej, że język jest żywy i zmienne są nasze doświadczenia. Dlatego każda zmiana polskiego egzonimu jest dyskutowana i w przypadku każdej takiej nazwy podejmowana jest indywidualna decyzja.